MANUL
Gatunek ten został odkryty i opisany w 1776 roku przez niemieckiego podróżnika i przyrodnika Petera Simona Pallasa.
Szeroko rozprzestrzeniony w Azji Środkowej, występuje od wschodniego Iranu i Afganistanu po Mongolię i północno-zachodnie Chiny. W Beludżystanie manule zamieszkują mały obszar izolowany całkowicie od reszty populacji. Długość tułowia wraz z głową wynosi 50-65 cm, długość ogona – 21-31 cm; ciężar 2,5-4,5 kg.
W umaszczeniu manuli występuje duża zmienność indywidualna, toteż wyróżnianie podgatunków tylko na podstawie ubarwienia i deseniu sierści nie jest uzasadnione. Wielkością przypominają dużego kota domowego. Są raczej krótkonogie i charakteryzują się niezwykle długim i gęstym owłosieniem. Mają szeroką głowę i małe, zaokrąglone, daleko na boki rozstawione uszy, ogromne oczy o okrągłych źrenicach, skierowany do przodu i bardzo krótki pyszczek. Ogon jest puszysty, walcowaty. Istnieje przypuszczenie, że rasa perska kotów domowych powstała w wyniku krzyżowania kotów krótkowłosych z tym nie udomowionym gatunkiem.
Ubarwienie manuli, choć indywidualnie zróżnicowane, ma pewne cechy charakterystyczne dla tego gatunku. Jak u większości innych kotów, występują w nim dwa składniki: szarość i rudość w różnych nasileniach. Brzuch i łapy są pomarańczowe. Ogon o czterech czarnych pierścieniach i czubku jest z wierzchu brunatny, a od spodu czarny – cechy tej nie spotyka się u innych kotów. Wiele manuli nie ma na swej szacie żadnego deseniu. Jeśli jednak występuje, ma postać jednej lub kilku ciągłych czarnych pręg poprzecznych oddalonych od siebie i przecinających grzbiet, na którym brak pręg wzdłużnych, obecnych u wszystkich innych gatunków pręgowanych kotów. Czoło manuli zdobią koliste czarne plamki, występujące poza tym tylko u niektórych wielkich kotów (pantera, jaguar, irbis). Przez policzki (bokobrody) biegną skośnie po dwie czarne linie. Wargi, bródka i podgardle są białe. U osobników dorosłych białe są również końce włosów na tułowiu, co popielato-żółtemu (do rudego) ubarwieniu dodaje srebrzystości.
Ciąża trwa 66-75 dni; w miocie rodzi się czworo-sześcioro młodych (dane z Kraju Zabajkalskiego). Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku 1 roku. W niewoli żyją do 12 lat.
Pomiędzy preferencjami pokarmowymi manuli żyjących w rozmaitych regionach występują pewne różnice. Wszędzie jednak żywią się one przede wszystkim drobnymi ssakami, jak szczekuszki (Ochotona) i suwaki (Meriones, gryzonie z rodziny chomikowatych), oraz myszowatymi, a w niewielkim procencie takie ptakami, takimi jak kuropatwy, pardwy i stepówki.
Manule zamieszkują suche, kamieniste i skaliste tereny górskie do wysokości 3000, a nawet 4000 m n.p.m., otwarte bezdrzewne płaskowyże i stepy (również nizinne), rzadko okolice zadrzewione; zimą schodzą jednak z gór w doliny. Są zwierzętami typowo naziemnymi, ale znakomicie przeskakują ze skały na skałę, wspinają się po stromiznach kamiennych i schodzą z nich, w razie zagrożenia, kryjąc się w rozpadlinach i pod głazami. Na krótkich dystansach potrafią biec szybko (22 km/godz.). Przy spokojnym chodzie zginają mocno przednie łapy, charakterystycznie obniżając przednią część ciała, co zapewne lepiej maskuje je w otwartym terenie.
Manule żyją pojedynczo, polują najczęściej o zmierzchu i o świcie, ale można je napotkać i w dzień. Kryjówki urządzają sobie w szczelinach skał, jamach pod głazami i norach opuszczonych przez inne zwierzęta. Tam też samice zakładają gniazdo, gdzie w kwietniu-maju wydają na świat młode. Oprócz ubarwienia i sposobu poruszania się świadectwem szczególnego upodobnienia się do środowiska są małe rozmiary małżowin usznych, dzięki którym głowy tych kotów przypominają okrągłe kamienie.
Aż do końca lat osiemdziesiątych XX wieku manule były bardzo intensywnie odławiane na całym obszarze swojego występowania. Na przykład w Mongolii na początku wieku zabijano rocznie około 50 000 tych kotów. Obecnie ich skóry sprzedaje się jeszcze na wielu azjatyckich bazarach, ale eksport już prawie zanikł. Aktualnie zagrożeniem dla manuli jest masowe tępienie szczekuszek (będących ich głównym pokarmem) na obszarach Federacji Rosyjskiej, a także Chin. Niekiedy ludzie wybierają kocięta z gniazd, aby je oswajać. Dlatego też niektóre populacje zostały skrajnie przerzedzone.